تاریخچه تجارت الکترونیک

 ارتباطات الکترونیک بین موسسات تجاری چیز تازه‌ای نیست، بلکه سالها به شکل تبادل الکترونیکی اطلاعات (EDI=Electronic Data Interchange) که توسط شبکه‌ها(VAN=value added networks) پشتیبانی می‌شدند و از طریق خطوط تلفن اختصاصی عمل می‌کردند، وجود داشته است.

غالباً به منظور جابجایی الکترونیکی اسناد تجاری مرسوم (فاکتور و ...) استفاده می‌شود. در واقع منظور از EDI تجارت بدون کاغذ می‌باشد. تعریفی که برای EDI ارایه شده است چنین است: «انتقال اطلاعات تجاری سازماندهی شده توسط استانداردهای اطلاع‌رسانی مورد توافق از یک سیستم کامپیوتری به سیستم کامپیوتری دیگر از طریق تجهیزات الکترونیکی». ارایه توضیح مختصری درباره این تعریف، به درک موضوع کمک قابل توجهی خواهد کرد.

 منظور از «اطلاعات تجاری سازماندهی شده» استفاده از روشی دقیق، قابل فهم و مورد قبول برای جمع‌آوری اطلاعات است. این قبیل اطلاعات شامل: کد کالا، قیمت پایه، محل تحویل کالا و سایر مواردی می‌باشد که یک سفارش خرید یا یک صورتحساب را تشکیل می‌دهد. صورتحساب‌های دو شرکت مختلف، معمولاً با هم تفاوت دارند. ممکن است جای قرار گرفتن اسم مشتری و یا آدرس او تفاوت داشته باشند و یا تاریخ به شکلهای مختلفی نوشته شود. عبارت «استانداردهای اطلاع‌رسانی مورد توافق» بیان می‌کند که اختلافهای موجود بین صورتحسابها با تعیین یک روش مورد توافق و ثابت برای ارایه اطلاعات به حداقل خواهد رسید. تاکنون تلاشهای گسترده‌ای برای تدوین این استانداردها در سطح بین‌المللی انجام شده است.عبارت “از یک سیستم کامپیوتری به دیگری" بیانگر این است که دو سیستم می‌توانند در دو سازمان مجزا و یا در یک سازمان قرار داشته باشند. در واقع از EDI برای ارتباطات درون سازمانی نیز استفاده می‌شود. عبارت «از طریق تجهیزات الکترونیکی» نیز بیان می‌کند که هیچ گونه مداخله انسانی در این مبادله وجود ندارد. تا سالها EDI تنها شکل قابل تصور از تجارت الکترونیک بود اما رشد و گسترش شبکه جهانی اینترنت و ابداع وب به کلی مفاهیمی را که در این زمینه وجود داشت متحول کرد. با به وجود آمدن تبادل الکترونیکی داده‌ها، حوزه استفاده تجارت الکترونیک از شرکتهای بزرگ و موسسه‌های مالی به کارخانه‌ها، خرده فروشها، شرکتهای خدماتی و .... و حتی تا رزرو بلیت در آژانسهای مسافرتی و فروش اجناس دست دوم گسترش یافت. استفاده از تجارت الکترونیک در حدود ۱۹۷۰ با نوآوری‌هابی نظیر انتقال الکترونیکی سرمایه که در آن سرمایه‌ها را می‌توان به صورت الکترونیکی جابجا نمود گسترش یافت.

 یک سیستم ‌انتقال سرمایه به مجموعه‌ای از فعالیتها اطلاق می‌شود که به وسیله بانکها و موسسه‌های دیگر از قبیل اتاقهای پایاپای جهت انتقال منابع بین بانکها انجام می‌گیرد، تا همین اواخر سیستم مزبور کاملاً بر اساس اسناد کاغذی عمل می‌کرد و با توسعه آن در زمان، جهت انتقال منابع داخلی و بین‌المللی به تدریج دارای چهارچوب و استانداردهای مشخصی گردیده بود. این وضعیت هنگامی تغییر نمود که اطلاعات مربوط به دستور انتقال سرمایه بر اساس اسناد کاغذی، توانست به یک سری دستورات کد شده و ماشینی تبدیل شود. با توسعه شبکه‌های جدید ایجاب می‌نمود تا پیامها به صورت استانداردهای خاصی مبادله گردند. استفاده از این فناوری به شركتهای بزرگ و موسسه‌های مالی محدود میشد.

 با پیشرفت اینترنت وب موجبات ابداع تجارت الكترونیك به مفهوم امروزی فراهم شد. بنیان شبكه اینترنت در ابتدا ایجاد شبكه‌ای بود كه تمركز موجود در كامپیوترهای کشورهای عضو پیمان ناتو از بین برود تا در صورت حمله احتمالی شوروی سابق به این مراكز دیگر پایگاهها به كار خود ادامه دهند. بعدها در سال ۱۹۶۹ چهار دانشگاه ایالات متحده به این شبكه پیوستند و كم‌كم اینترنت وارد اولین مرحله خود یعنی مرحله نظامی شد.

در ادامه دانشگاهیان به این نتیجه رسیدند كه میتوانند از اینترنت برای رسیدن به اهداف آكادمیك خود بهره گیرند. با آمدن وب تقریباً تمام ویژگیهای دوره آكادمیك به جز پست الكترونیك منسوخ شد. برای كار كردن با وب نیازی به دانش كامپیوتر چندانی نبود. با فراگیر شدن وب، شركتها و صنایع هم برای كسب و كار نگاه خود را متوجه اینترنت كردند و به این ترتیب دوره تجاری اینترنت آغاز شد و استفاده از تجارت الكترونیک به سرعت گسترش یافت. یكی از دلایل این گسترش، توسعه شبكه های جدید، پروتكلها و نرم‌افزارهای كاربردی بوده است و دلیل دیگر افزایش رقابت بین شركتهای تجاری بود.

بكارگیری پروتكل و زیرساختهای اینترنتی، EDI را از یك سیستم ارتباط معین كه بر اساس خطوط ارتباط بین شركتهای بزرگ و روابطی ثابت عمل میكند، متحول ساخته و آن را تبدیل به یك سیستم انعطاف‌پذیر میكند كه دامنه آن شركتهای بسیار بیشتری را در برمیگیرد. شركتهایی كه حتی ممكن است یكدیگر را نشناسند. EDI از طریق اینترنت، EDI یك دهم از طریق VAN هزینه در بردارد و به همبن دلیل اینترنت باعث توسعه EDI میشود. به عنوان مثال وقتی كه شركت بویینگ، سیستم محدود VAN-EDI خود را به یك سیستم EDI اینترنتی تغییر داد، مشتریانی كه در یك سیستم سفارش قطعات شركت میكردند ۵ برابر شدند. بر اساس یك تحقیق كه در سال ۱۹۹۹ در میان شركتهای كشورهای صنعتی انجام گرفته است، علیرغم قدمت كاربرد EDI، تعداد شركتهای دارای وب‌سایت به مراتب بیشتر از شركتهایی بوده كه از EDI استفاده میكرده‌اند. علاوه بر استفاده از EDI، سه شكل عمده دیگر تجارت الكترونیكی نیز وجود دارد:

استفاده از اینترنت و صفحات وب

بهره‌گیری از اینترانت‌ها: شبكه‌هایی كه در داخل شركتها استفاده میشوند و از پروتكل IP استفاده میكنند كه باعث سر و سامان بخشیدن به فعالیتهای داخلی شركت میگردد.

گسترش اكسترانت: شبكه‌های موجود بین شركتهایی كه طرف تجاری هم هستند و برای تبادل اطلاعات از پروتكل یكسانی استفاده میكنند. شركتها به منظور همكاری با شركای تجاری، چنین شبكه‌هایی ممكن است بسیاز عظیم باشند مثلاً اكسترانت هیتاچی شامل بیش از ۲۱۰۰ شركت است و نیز اینترانت شركت فورد، ۱۲۰۰۰۰ ایستگاه كاری را به هم متصل میكند.