مروری بر اندازه گیری جلوه های ظاهری در پوشش های خودرویی
كنترل جلوه ظاهري روكشهاي سـطح خـودرويي بـراي شـركتهـاي معتبـر خودروسـازي جهـان از اهميـت فراوانـي برخـوردار اسـت. ايـن شركتها بر اين باورند كه آنچه قابل اندازهگيري نيـست، قابـل كنتـرل نيز نميباشد. بر اين اساس دستيابي بـه روشهـا و دسـتگاههـايي كـه توسط آن بتوان جلوه ظاهري روكشهاي سطح خودرويي را با دقـت و صحت بالايي اندازهگيري نمود، به نحوي كه انـدازه گيـريهـا بـا نتـايج ارزيابي چشمي همخواني داشـته باشـد، تبـديل بـه مـسالهاي چـالش برانگيـز در ايـن صـنعت گرديـده اسـت. در حـال حاضـر هـر يـك از شركت هاي خودروسازي شاخصها و استانداردهايي را با حدود رواداري معين تعريف نموده است كه با استفاده از آنها به ارزيابي جلوه ظـاهري محصولات خود ميپردازند. اين شاخصها تركيبي از مهمتـرين صـفات هندسی نظیر براقیت (Gloss)، وضوح تصویر (Distinctness of image (DOI)) و پوسـت پرتقـالي (Orange peel) با وزنهاي متفاوت ميباشد. تعيين حدود رواداري قابل قبول و غيرقابـل قبول براي اين شاخصها توسط مشاهدهكننـدگان و اغلـب بـا در نظـر گرفتن عوامل موثر بر جلوه ظاهري نظير روشنايي، نـوع رنـگ، كـلاس خودرو، افقي و عمودي بودن سطح و قيمت محصول صورت مـي گيـرد . در بررسي جلوه ظاهري روكشهاي سطح خودرويي، مهمترين ويژگيهايي كه اندازهگيري دقيق آنها به منظور تـدوين اسـتانداردهاي ظاهري مطابق با ارزيابي هـاي چـشمي از سـوي خودروسـازان سراسـر جهان مورد توجه است، عبارتند از رنگ، براقيت، وضوح تصوير و پوست پرتقــالي . بــراي انــدازه گيــري رنــگ بــه صــورت متــداول از اسپكتروفوتومترها و گونيواسپكتروفوتومترها استفاده ميشود. در كنـار رنگ، اندازه گيري و كنترل ويژگيهاي هندسـي سـطح نيـز از اهميـت فراواني برخوردار است. در ارزيابي چشمي جلوه ظاهري، مشاهده كننده كليه صفات هندسي سطح را با هم و به صورت همزمان ارزيابي نمـوده و نتيجـه را اعـلام مـينمايـد. در حـالي كـه بـه منظـور انـدازهگيـري دستگاهي، هر يك از اين صفات بـه صـورت جداگانـه توسـط دسـتگاه مربوطه اندازهگيري شده و يك دستگاه به تنهايي قادر به برآورد كامـل جلوه ظاهري سطح نيست. علاوه بـر ايـن، انتظـار مـيرود هـر يـك از ويژگيهاي هندسي سطح سهم متفاوتي در ارزيابي جلوه ظـاهري كـل داشته باشد. از اين رو يافتن عوامل موثر بر ادراك جلوه ظاهري ورابطه ميان آنها به نحوي كه اين رابطه با برآورد بصري افراد از جلوه ظـاهري كل همخواني داشته باشد، يكي از اصليترين دغدغه هاي محققين ايـن حوزه در سالهاي اخير به شمار ميرود .
براقيت يكـي از مهـمتـرين صـفات هندسـي يـك روكـش سـطح خودرويي ميباشد كه منشا آن انعكاس نور از سطح در زاويـه انعكـاس آيينه اي است. براي اندازه گيري براقيت يـك روكـش سـطح خـودرويي عمدتا از دستگاه براقيت سنج (Gloss meter) استفاده ميگردد. وضوح تـصوير يكـي از جنبه هاي براقيت به شمار ميرود و به عنوان ميزان واضح بودن تـصوير تشكيل شده از يك شيء روي سـطح تعريـف مـي گـردد و در ارزيـابي جلوه ظاهري روكشهاي سطح خودرويي كه براقيـت بـالايي دارنـد، از اهميت شاياني برخوردار است. اين ويژگي هندسي روكشهـاي سـطح خودرويي با دستگاه های موج سنج (Wave scan) و گونيوفوتومتر(Goniophotometer) با دو روش مختلف اندازه گيري ميگردد .نايكنواختي هاي سطحي و موج يبودن روكش سطح خودرويي كه تحت عنوان پوست پرتقـالي شـناخته مـي شـود، از عوامل موثر بر جلوه ظاهري خودرو ميباشد. در حال حاضر بـه منظـور اندا زهگيري ميـزان پوسـت پرتقـالي روكـشهـاي سـطح خـودرويي از دستگاه موج سنج استفاده ميگردد. اين دستگاه پروفايـلهـاي اپتيكـي سطح را نقطه به نقطه در فواصل 0.027 سانتيمتـري ضـبط نمـوده و براي مشابه سازي با قدرت تفكيـك چـشم انـسان در فواصـل مختلـف، مقدار سيگنالها با استفاده از توابع فيلتر رياضـي در چنـدين محـدوده طول موجي مختلف از 0.1 تا 30 ميليمتر به صـورت ميـانگين دامنـه موجها تحت عنوان "ساختارهاي سطح" گزارش ميگـردد. هـر يـك از ساختارهاي سطح (Dullness,Wa,Wb,Wc,Wd,We) در مقیاس های 0 تا 100 گزارش ميگردند. ساختارهايي با اندازه 10 تـا 30 ميلـيمتـر در فاصله 3 متري قابل مشاهده هستند و تحت عنوان طول موجهاي بلند LW یا Long wave شناخته ميشوند و ساختارهاي كوچك در محـدوده 0.1 تا 1 ميليمتر تنها در فواصل خيلـي نزديـك قابـل مـشاهده هـستند و تحت عنوان طول موجهـاي كوتـاه سـطح SW یا Short wave شـناخته مـيشـوند. همچنين اين دستگاه مقدارهاي LW و SW را نيز گزارش مـيكنـد .نتايج تحقيقات اخير نشان داده است كه از ميان اين عوامـل، Wd و LW رابطه خوبي با نتايج حاصل از ارزيابي چـشمي پوسـت پرتقـالي دارند .در تحقيقات انجام گرفتـه بـر روي سـطوح عمـودي و افقي مدلهاي مختلف خودرو با رنگ مشكي متاليك، مشخص گرديده كه سطوحي كه در طيـف سـاختاري آنهـا مقـدار Wb بيـشتر از 25 و مقدار Wd بيشتر از 13 اسـت، جلـوه ظـاهري نامناسـبي دارنـد .همانگونه كـه اشـاره شـد، اسـتانداردها و دسـتگاه هـاي انـدازه گيـري ويژگيهاي ظاهري همواره از سوي محققين اين حوزه در حـال ارتقـاء مــيباشــد و هريــك از شــركتهــاي خودروســازي شــاخصهــا و استانداردهايي را با حدود رواداري معين تعريف نموده و بـا اسـتفاده از آنها ارزيابي جلوه ظاهري محصولات خود را انجام ميدهند كه در اغلب اين استانداردها تمايل به بالابودن براقيت و وضوح تصوير و پايين بودن ميزان پوست پرتقالي به چشم ميخورد. بـه عنـوان نمونـه در شـركت خوذرو سازی فورد يك شاخص تركيبي بـا وزنهـاي متفـاوتي از سـه عامل درخشندگي Luster بـه عنـوان معياري ازبراقیت ، وضوح Sharpness به عنوان معیاری از وضوح تصوير و پوست پرتقالي بـراي ارزيـابي جلـوه ظـاهري از تعريف شده است. همچنين شركت خودروسـازي دايملـر كرايـسلر شاخص ديگري كه از تركيب سه عامل براقيت، وضوح تصوير و پوسـت پرتقالي به دست آمده است، استفاده مينمايد .
ارائه شده توسط مهندس میثم سیروس رضائی – کارشناس ارشد مهندسی رنگ